Het geheugen begint vanaf het vierde, vijfde jaar herinneringen op te slaan. ?Heb ik wel eens ergens gelezen.?

Uitzonderlijk zijn de mensen die vroegere herinneringen koesteren - ze kunnen teruggaan tot vlak na de geboorte. Schijnt mogelijk te zijn. Ik ben jaloers op zulke geheugens. (Herinneringen aan het verblijf in de baarmoeder en aan vorige levens, geloof ik voor geen cent.)

Ik moet het doen met een doorsnee, niet al te best geheugen.
Inderdaad kan ik beelden tevoorschijn halen van mijn vierde en vijfde jaar.

Soms probeer ik verder af te dalen.
Is er echt niets bewaard gebleven uit mijn allereerste jaren?

Eén scène dient zich keer op keer aan.
Het is meer een sfeer dan een concrete gebeurtenis. Ik bevind me in een huiskamer, op de grond. Er klinkt gezang bij. Vrouwenstemmen. Het is warm. Ik kruip tussen een woud van benen en rokken door. Als het gezang stopt wordt er gelachen en praten de vrouwenstemmen door elkaar. Ik krijg aaien over mijn bol. Het is fijn daar op de grond te zijn.

Als dit niet mijn vroegste herinnering is, benoem ik hem bij deze tot mijn allereerste.
En hij is goed verklaarbaar.
Mijn moeder heeft haar leven lang in koren gezongen en vanaf mijn tweede zal ze me hebben meegenomen naar repetities.

In het fotoboek van mijn moeder zit deze staatsiefoto van het koor waar ze toen in zong. Op de achterste rij torent ze boven de andere vrouwen uit.

O, schrijf me alsjeblieft niet: ?Nou, jij was er al vroeg bij, joh!?
Ook niet: ?Dat zou jij nog wel eens willen overdoen, hè??
Die warme, geborgen sfeer van mijn allereerste herinnering moet heel blijven.

Als ik een vrouwenkoor hoor zingen op de radio zet ik ?m extra hard.